لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

در سال های اخیر مسائلی چون افزایش سطح گازهای گلخانه ای، تخریب محیط زیست و جنگل زدایی به همراه کاهش ظرفیت زیستی کره زمین برای پاسخگویی به نیازهای بشر از مهمترین دغدغه های جهانی بوده است. گاز دی اکسید کربن به عنوان یک عامل مهم و موثر در گرمایش جهانی و تغییراقلیم، مسوول 60 درصد گرم شدن جهان یا اثر گلخانه ای شناخته شده است. مهمترین منبع انتشار این گاز سوخت های فسیلی چون بنزین، نفت و گازوئیل است که برای تولید انرژی بخصوص در مناطق شهری بکارگرفته می شود. مصرف بیش از ظرفیت محیط این سوختها منجر به بروز مشکلات زیست محیطی بی شماری شده است. تحقیقات نشان می دهد یکی از موثرترین راه ها برای کاهش میزان CO2 اتمسفر، افزایش فضای سبز و جنگلکاری در شهرهاست. هدف از این پژوهش محاسبه مقدار اراضی جنگلی برای جذب میزان گاز CO2 منتشره شده از سوخت های فسیلی با استفاده از روش جاپای اکولوژیک (EF) می باشد. باتوجه به آنکه یکی از مهمترین وظایف شهرداری ها حفظ و توسعه فضای سبز در شهرها می باشد، این مقاله با محاسبه جاپای اکولوژیکی (EF) گاز CO2، میزان انتشار این گاز طی سال های 1385 تا1387 در سطح کلانشهر شیراز را بررسی کرده است. در ابتدا برای تخمین حجم گاز CO2 منتشر شده، از روش IPCC استفاده گردید. بنابراین ابتدا میزان مصرف سالانه بنزین و گازوئیل، میزان گاز دی اکسید کربن تولید شده و سپس میزان زمین (مترمربع/هکتار) تامین کننده آن مقدار مصرف، یا جای پای اکولوژی (EF) این گاز محاسبه گردید. در طول پژوهش روشن شد سرانه موجود فضای سبز در سطح شهر شیراز برای کاهش جاپای اکولوژیکی گاز CO2 منتشرشده از سوخت انرژی های فسیلی در شهر جوابگو نمی باشد. نتایج نشان داد که حجم گاز CO2 منتشر شده از سوخت های نفت و گازوئیل طی سال های 1385تا1387 به ترتیب برابر با 521058، 476767، 490106 تن بوده است. محاسبه جاپای اکولوژیک این مقدار گاز منتشرشده نیز نشان داد، کل اراضی جنگلی مورد نیاز برای جذب گاز دی اکسید کربن حاصل از سوختن سوختهای فسیلی بنزین و گازوئیل برای سال های 1385، 1386 و 1387 به ترتیب 7816 هکتار، 7125 هکتار و 7352 هکتار می باشد. حال آنکه مساحت فضای سبز شیراز در سال 1387، 1869 هکتار بوده است. که به معنای اینست که گاز دی اکسید کربن تولید شده تنها از ابن دو سوخت 3.9 برابر ظرفیت زیستی شیراز می باشد. در واقع هر شهروند شیرازی نیاز به 51.78 متر مربع سرانه فضای سبز به منظور جذب گاز co2 دارد. بنابراین شهرداری موظف است با توسعه فضای سبز موجود حجم و سرانه این کاربری را برای کاهش جاپای گاز دی اکسیدکربن افزایش دهد.

این مقاله با هدف ارزیابی وضعیت انتشار کربن حمل ونقل شهر مشهد تلاش دارد با تدوین سناریوهایی تا سال 1404 و مقایسه آن ها، بهترین سناریو را به منظور کاهش اثرات مخرب زیست محیطی آلاینده های بخش حمل ونقل در کلان شهر مشهد تعیین کند. روش مورد استفاده در این پژوهش، «جاپای بوم شناختی» است که رابطه بین «میزان مصرف و تولید ضایعات به وسیله انسان ها» و «جذب ضایعات به وسیله طبیعت» را مشخص می کند. در حال حاضر ساکنین مشهد با مصرف انرژی حدود 35 میلیون گیگاژول در بخش حمل ونقل جاپای بوم شناختی معادل 0.11 هکتار برای هر فرد تولید می کنند؛ درحالی که سرانه زمین اختصاص یافته به حمل ونقل 0.0029 می باشد و این نشان می دهد مشهد به اراضی پشتیبانی تا 10 برابر بزرگ تر از وسعت کنونی شهر برای مصارف حمل ونقل و تصفیه کربن ناشی از آن وابسته است. مقایسه اثرات اکولوژیک حمل و نقل در سه سناریو ارائه شده، نشان می دهد که سناریوی سوم با ردپای بوم شناختی معادل 0.004 هکتار به ازای هر فرد، مطلوب ترین سناریو برای کاهش جاپای بوم شناختی تا 10 سال آینده است. ولی برای دستیابی به سطح مطلوبی از حمل ونقل کم کربن و پیشگیری از عواقب زیست محیطی ناشی از افزایش تقاضای سفر در چشم انداز کلان شهر مشهد، نباید از تاثیرات دیگر سناریوها چشم پوشی کرد.

رشد فزاینده جمعیت در سال های اخیر و به تبع آن افزایش و تغییر الگوی مصرف، فشار بر محیط طبیعی و منابع آن را افزایش داده است. از آنجا که تجدیدپذیری برخی از این منابع صدها سال به طول می انجامد و برخی نیز غیر قابل تجدید است، ادامه این روند سبب می شود که محیط طبیعی توان تامین نیازهای جمعیت را نداشته باشد و به مرور زمان دچار روند نزولی گردد. از طرف دیگر تمام نیازهای مصرفی مراکز سکونتگاهی منطبق با توان اکولوژیکی موجود در آن ها نیست، به همین دلیل برای تامین این نیازها، منطقه پشتیبان مورد نیاز است. با توجه به مفاهیم توسعه پایدار، ظرفیت محدود منابع زمین و همچنین نیازهای اساسی جمعیت، تعیین میزان مصرف و وسعت اراضی پشتیبان مورد نیاز جهت برنامه ریزی مطلوب با رویکرد آینده نگرانه ضروری به نظر می رسد. در همین راستا شناخت و تحلیل مفهوم جاپای بوم شناختی و روش های سنجش آن به عنوان ابزاری برای اندازه گیری پایداری فعالیت های انسانی اهمیت بسیاری دارد. هدف تحقیق حاضر شناخت مفاهیم، نحوه سنجش، کاربرد و در نهایت تحلیل و ارزیابی روش جاپای بوم شناختی است. روش گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی و با بهره گیری از مقالات و تحقیقات انجام شده در کشورهای مختلف جهان است. یافته ها حاکی از آن است که علی رغم محدودیت ها و دشواری های محاسبه جاپای بوم شناختی و برآورد اراضی پشتیبان، این روش می تواند چارچوب مناسبی برای سنجش و ارزیابی آثار زیست محیطی در راستای توسعه پایدار باشد.

کلان شهری نظیر تهران در دهه های اخیر با مشکلات و مسایل عدیده ای همچون افزایش آلودگی زیست محیطی، کاهش توان اکولوژیکی، مصادره منابع منطقه پشتیبان، افزایش بار وارده بر محیط زیست و از همه مهمتر ناتوانی مدیریت شهری در تامین و اداره امور شهر مواجه شده است  که همگی موید ناپایدارتر شدن فضای اکولوژیکی کلان شهرهایی همچون تهران است. به علت وجود فضایی ارگانیک و سیستماتیک در شهرها، پیامدهای این ناپایداری از یک سو موجب کاهش توان اکولوژیکی منطقه کلان شهری و از سوی دیگر ناپایدار منطقه پشتیبانش می گردد. بدیهی است، کلان شهرهایی مانند تهران برای ادامه حیات خود، جریانی از کالا و منابع را از منطقه پشتیبان خود، وارد و جریانی از ضایعات و زباله ها را از درون خود صادر می کند. لذا هر گونه ناپایداری در آن سریعا به هر یک از این دو سطح منتقل می شود. در نتیجه این فضای اکولوژیک ناپایدار با الگوی کنونی تولید و مصرف، دیگر توان برآوردن نیازهای اساسی جمعیت خود را ندارد. همچنین در برنامه ریزی شهری کنونی کلان شهرها و توسعه آینده آنها نیز به این مساله توجه چندانی نشده است و به دنبال آن مدیریت شهری این کلان شهر فاقد ابزار لازم جهت هدایت و انطباق زندگی شهری ساکنان خود با توان اکولوژیکی منطقه است.بنابر این در این مقاله سعی شده است تا با پرداختن به این مساله روشی که می تواند ما را در تحقق پایداری کلان شهرها یاری کند معرفی شود. تاکنون این روش در پایداری بعضی از کلان شهرهای دنیا مانند لندن، سانتیاگو، توکیو، لیورپول بررسی و ارزیابی شده است در این مقاله نیز جا پای بومشناختی و میزان ناپایداری کلان شهر تهران محاسبه شده است. داده ها و آمار مورد نیاز این پژوهش با استفاده از روش های مطالعات کتابخانه ای و مراجعه به سازمان های ذیربط تهیه شده و در نهایت سعی شده است با دیدی علمی و اجرایی، با برآورد و ارزیابی این ناپایداری و علل آن، رهیافت های مدیریتی بهینه ای در گام نهادن به سوی پایداری کلان شهرها ارایه گردد.

1چکیده پارک طبیعت پردیسان تنها رویشگاه طبیعی باقیمانده در تهران با 443 گونه گیاهی بومی خودرو است که به دلیل ویژگی های منحصر به فرد اکولوژیک نیازمند مدیریت پایدار است. برآورد ردپای اکولوژیک روشی مناسب برای  تعیین وضعیت اکولوژیک مناطق به منظور استفاده بهینه از آن ها است.  پژوهش حاضر، ردپای اکولوژیک در پارک پردیسان را با استفاده از روش مولفه ای، کمّی کرده است. بر این اساس ردپای اکولوژیک برای پنج فعالیت مصرفی برق، آب، گاز، ضایعات و غذا محاسبه شد و با محاسبه ظرفیت زیستی برای انواع مختلف زمین، شاخص های کسری و فشار اکولوژیک محاسبه شد. نتایج تحقیق نشان داد که ردپای اکولوژیک برق، آب، گاز، ضایعات، غذا و کل به ترتیب 121970/15، 86/72، 0/00، 2585/88، 0/00 و 124642/75 و ظرفیت زیستی 438/47 هکتار جهانی است. منفی شدن تفاضل ظرفیت زیستی از ردپای اکولوژیک کل نشانگر آن است که در مجموعِ بخش مصرف، کسری اکولوژیک وجود دارد. باتوجه به اینکه فشار اکولوژیک در بخش های آب، پسماند و گاز در سطح یک (خوب) و در بخش های برق و غذا در سطح چهار (خیلی ضعیف) قرار گرفت؛ مدیریت پارک در مصرف آب، گاز و حجم ضایعات، عملکرد مناسب و در مصرف برق و غذا عملکرد ضعیفی داشته است.

این کار پژوهشی اختصاص به تحلیل جاپای یک تایر رادیال اندازه 185/65R14 زیر بار عمودی ایستا با استفاده از روش اجزای محدود دارد. دو مدل از تایر ساخت شد که در مدل اول از طرح رویه صرف نظر و در مدل دوم جزییات رویه تایر در نظر گرفته شد. از دو مدل مکانیکی کشسان خطی و ابرکشسان آرودا- بویس نیز برای بیان رفتار تنش- کرنش مواد تقویت کننده و بخش های لاستیکی استفاده شد که پارامترهای هر مدل به کمک آزمون کشش تعیین شدند. دو مدل اجزای محدود گفته شده زیر فشار باد داخلی و بار عمودی ایستا تحلیل شد که فرایند تحلیل مدل با طرح رویه در دو حالت با و بدون در نظر گرفتن اصطکاک بین سطوح رویه و تماس صورت پذیرفت. در هر مرحله از بارگذاری نتایج به دست آمده با داده های تجربی مقایسه شد تا دقت و صحت مدل های ایجاد شده تعیین شود. در این کار نشان داده شد که تحلیل اجزای محدود یک تایر بدون در نظر گرفتن اثر طرح رویه نه تنها نیاز به زمان اجرا و منابع سخت افزاری کمتری دارد و از این لحاظ اقتصادی تر است، بلکه تفاوت نتایج مربوط به تغییر شکل های پیش بینی شده بین دو مدل یاد شده نیز چندان محسوس نیست. اما، دقت نتایج در خصوص پارامترهای پیچیده تر نظیر شکل و مساحت ناحیه جاپا و توزیع فشار تماس نه تنها به مدل اجزای محدود ناحیه رویه تایر وابستگی فراوان دارد، بلکه در نظر گرفتن پدیده اصطکاک نیز اثر بسزایی روی نتایج دارد.

یکی از موثرترین مدل های کمی و کیفی ارزیابی توسعه پایدار، مفهوم جاپای بوم شناختی است. افزایش تعداد وسایل نقلیه موتوری در شهر سنندج، ترافیک را به یکی از اصلی ترین معضلات این شهر از نظر پایین آمدن کیفیت محیط زیست تبدیل کرده است. در این تحقیق با بهره گیری از مدل جاپای بوم شناختی، میزان پایداری هرکدام از سیستم های حمل و نقل شهر سنندج در سال 1395 مورد سنجش قرار گرفته و سپس مدل بهینه شبکه حمل و نقل برای سال 1405 ارائه شده است. مقایسه میزان جاپای سیستم های حمل و نقل شهر سنندج با مقادیر استاندارد جهانی، حاکی از آن است که به جز اتوبوس، سایر وسایل حمل و نقل شهر از میزان جاپای اکولوژیکی بیشتری نسبت به استاندارد برخوردار هستند. با توجه به تخمین جمعیتی حدود 457. 390 نفر در سال 1405 و بر اساس محاسبات صورت گرفته درصد سهم وسایل نقلیه موتوری، شامل مینی بوس، اتوبوس، تاکسی، خودروهای شخصی و موتورسیکلت از جابه جایی مسافرین در سال 1405 با کمترین میزان جاپای بوم شناختی، به ترتیب برابر با 71/6، 02/57، 31/16، 08/19 و 88/0 درصد است. مزیت طرح پیشنهادی صرفه جویی در مصرف سوختهای فسیلی به میزان 16. 132 لیتر و همچنین کاهش میزان تولید دی اکسید کربن به میزان 11 تن در سال است.